Najmłodsze dzieci, które mówią niepoprawnie, nie zdają sobie z tego sprawy, ponieważ są rozumiane zarówno przez rówieśników, jak i osoby dorosłe. Gdy jednak takie dzieci rozpoczynają naukę w szkole, często są wyśmiewane przez pozostałych uczniów, co w konsekwencji może prowadzić do zaniżenia ich samooceny czy izolacji. Wady wymowy mogą także przyczyniać się do wystąpienia niepowodzeń szkolnych – utrudniają naukę czytania oraz poprawnego pisania, a dodatkowo mają także wpływ na opóźnienie rozwoju umysłowego. Bardzo istotna jest zatem znajomość etapów mowy u dziecka, aby mieć świadomość w którym momencie powinno się skorzystać z pomocy logopedycznej i wdrożyć ćwiczenia służące prawidłowej artykulacji głosek.

3-4 rok życia (3 latek): dziecko wymawia wszystkie samogłoski ustne i nosowe, chociaż w mowie może je zamieniać. Ma to związek z nie w pełni sprawnymi narządami artykulacyjnymi. Wymawia spółgłoski [p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j]. Pojawią się głoski [s, z, c, dz] – poprawnie wymawiane w izolacji, w mowie potocznej mogą być zastępowane miękkimi odpowiednikami [ś, ź, ć, dź]. Głoska [r] zastępowana jest głoską [l] lub [j]. Charakterystyczne dla mowy dziecka 3-letniego jest również opuszczanie początkowej lub końcowej sylaby, przestawianie głosek, zniekształcanie wyrazów. Zasób słownika trzylatka to około 1000 słów.

4-5 rok życia (4-latek): w mowie potocznej dziecko wymawia [s, z, c, dz]. Głoski [sz, ż, cz, dż] są zastępowane przez [s, z, c, dz] lub [ś, ź, ć, dź] – jest to seplenienie fizjologiczne i nie wymaga ono terapii logopedycznej. Może pojawiać się głoska [r], ale jej brak nie jest jeszcze niepokojący. Jeśli ta głoska się pojawi może być używana nadmiernie np. zamieniając [l] w [r] np. lalka – rarka, król – krór, lustro – rustro. Dziecko 4-letnie rozumie coraz więcej, wykonuje polecenia, potrafi opowiadać na pytania, a także samo zadaje ich coraz więcej. Wypowiedzi mogą być jeszcze często niepoprawne gramatycznie. Zasób słownika takiego dziecka to 2000-2500 słów.

5-6 rok życia (5-latek): mowa u takiego dziecka jest w zasadzie zrozumiała. Pojawiają się i ustalają głoski [sz, ż, cz, dź], choć w mowie potocznej mogą być zastępowane przez [s, z, c, dz]. Pojawia się też głoska [r], jeśli do tej pory nie była wymawiana. Upraszczane są grupy spółgłoskowe w nagłosie i śródgłosie (na początku i w środku wyrazu). 5-latki wypowiadają się wielozdaniowo, uwzględniają przy tym kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe. Mowa staje się coraz bardziej poprawna gramatycznie. Dziecko potrafi już korygować swoje błędy jak i te zasłyszane u innych. Pięciolatki potrafią wyjaśnić znaczenie słów, opisywać cechy przedmiotów oraz podawać możliwość ich zastosowania. Tworzą także nowe wyrazy tak zwane neologizmy językowe np. fontanna – tryskawica. Zasób słownika czynnego to około 3000 słów.

Mając do czynienia z zaburzeniami dźwięczności w realizacji głosek, a także gdy słyszymy, że dziecko zastępuje je odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myli oba szeregi – mówimy wtedy o występowaniu mowy bezdźwięcznej. Ta wada wymowy prowadzi do znacznego zniekształcania fonetycznej budowy wyrazów, a nawet do zmiany znaczenia wyrazów, np. Tomek – domek, kosa – koza itd. Mowę bezdźwięczną często bagatelizuje się, nie sprawdzając przyczyn jej występowania lub błędnie myśląc, że dziecko „jeszcze z tego wyrośnie”. Tymczasem może to sygnalizować, że u dziecka pojawiają się:

- zaburzenia słuchu mownego (fonetyczno – fonematycznego)

- upośledzenie słuchu, niedosłuch lub głuchotę

- brak koordynacji między pracą wiązadeł głosowych, a pracą narządów jamy ustnej (kinestezja artykulacyjna)

- inercja wiązadeł głosowych oraz zakłócenia w koordynacji mięśni fonacyjnych i oddechowych, które utrudniają napięcie wiązadeł głosowych warunkujących ich drgania

- uszkodzenia centralnego układu nerwowego

Bardzo istotne jest wówczas współdziałanie logopedy, nauczyciela oraz rodzica. Poniżej propozycje ćwiczeń artykulacyjnych, które z powodzeniem można wykonywać wraz z dziećmi w środowisku domowym:

 

1. Ćwiczenia żuchwy:

- opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze,

- wykonywanie ruchów poziomych, raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi,

- ruchy do przodu i do tyłu.

 

2. Ćwiczenia warg:

- wysuwanie i spłaszczanie warg złączonych,

- zakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,

- cmokanie: wargi ściągnięte,

- parskanie,

- przesadna artykulacja głosek: a – i – o – e – u – y, a – i -u – a – e – u, itp.,

- nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami lub nosem.

 

3. Ćwiczenia języka:

- przesuwanie języka od kącika do kącika warg,

- oblizywanie dolnej i górnej wargi,

- oblizywanie ruchem okrężnym warg posmarowanych miodem, dżemem, kremem czekoladowym (cokolwiek lubią nasze dzieci),

- oblizywanie zewnętrznej i wewnętrznej strony zębów ruchem okrężnym,

- wypychanie językiem policzków,

- unoszenie czubka języka do zębów górnych i dolnych,

- kląskanie językiem: czubkiem i środkiem języka.

 

4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

- ziewanie i chrapanie na wdechu i wydechu,

- naśladowanie kaszlu z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej,

- wymawianie sylab: ak, ka, ku, uk, aka, oko, uku, eke, itd.

 

Wdrożyć można także następujące ćwiczenia oddechowe:

- wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu,

- wykonywanie wydechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,

- wykonywanie wydechu dmuchając na skrawek papieru,

- wykonywanie wydechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej,

- wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,

- zdmuchiwanie płomyka świecy przy stopniowo zwiększanej odległości,

- dmuchanie na kłębuszki waty lub piłeczkę.

 

W przypaku rozwijania mowy u dziecka warto pamiętać o współpracy z logopedą i nauczycielem przedszkola, ponieważ wspólne działanie pomaga dzieciom wejść w świat pięknej i bogatej mowy.

 

Bibliografia:

B. Chojnicka - "Rozwój mowy u dziecka" ["Oficyna Lex"]